Мадҳияни билмайдиганлар (Эссе)

Баҳайбат одам сизни роса уришди.  Фақат бир нечта гаплари ёдимда қолган: “Ҳеч, шундай давлат ҳам парчаланадими, дунёдаги энг катта давлат-а? Калланг ишлайдими, ўзи? Кўзингга қара бола, ҳар хил гапларни айтаверма, замон ёмон”. Сиз эса “ҳар хил” гапларни айтавердингиз.

Ичимда тўпланиб қолган бу гапларни негадир ўзингизга айтишга истиҳола қиламан. Ичимга сиғдиролмай қоғозга тушираяпману аммо буларни ҳам сизга кўрсатолмасам керак. Барибир, ҳар доимгидек негадир эслолмаяпман, дейсиз. Лекин ўшанда ёш бўлган эсам-да буларни мен унутганим йўқ, унутолмадим…

Эсингиздами, биринчи марта қанчалик хурсанд бўлиб мактабга борганим? Мактабдан қайтар чоғимиз ўқитувчимиз биз, ўқувчиларга қоғоз бериб, «Бу мадҳиямиз, уни ота-оналаринг ёдлатишсин, эртага битта-битта сўрайман», деганди. Уйга қайтганимда сиз қоғозга қараб, анча вақт жим туриб қолдингиз (ўшанда ўқишга қийналаяптилар-ов, деб ўйлагандим). Кейин менга қараб «Бу бизнинг мадҳиямиз эмас, насиб этса, ўзимизнинг мадҳиямиз бўлади, кейин сенга уни ўзим ёдлатаман, бирга ёдлаймиз», дегандингиз. Эртаси куни мактабда ўқитувчимиз ҳамманинг ичида менга қаттиқ танбеҳ берди. У кишига «менга адашиб бошқаларнинг мадҳиясини бериб юборибсиз» дегандим-да. Сиздан қачон ахир, ўзимизнинг мадҳиямиз бўлади, деб сўраганим ҳам эсимда. «Мустақил бўлганимизда…», деб пичирлаганингиз ҳам.

Мен Мустақиллик нима эканини билмасдим. Аммо ҳар куни ўқитувчимиз мени доскага чиқариб қўйганида «Эй Худо, қачон бизникига Мустақиллик келар экан» дердим. Ўйламанг, ўша вақтда бу айнан мустақиллик моҳиятини англаганимдан эмас, тенгдошларим ичида ҳар куни изза бўлмаслик учун эди!

Сиз айтган кунлар келди. Мадҳиямиз эълон қилинган кундаги ҳолатингиз… Ўша куни менинг ҳам хўрлигим келди. Фақат, бошқа нарса учун, биз кейинги синфларга ўтиб, энди ўқитувчимиз биздан мадҳияни сўрамаслигини билганим учун, алам қилгани учун. Йўқ. Мен фақат ўзимни ўйлаганман. Лекин сиз-чи? Нега сиз “Мен Мустақиллик учун зардоб ютганман”, деб баралла ҳайқирмайсиз?!

…Сиз ишда эдингиз. Уйимизга иккита мелиса келди. Биз роса қўрқдик. Мактабда (у вақтда қўшни қишлоқдаги мактабда дарс берардингиз) ўқувчиларга “Ўзбекистон мустақил бўлади” деган экансиз. Шунинг учун сизни излаб келишибди. Аям у киши уйда йўқлар, деганча, ўзларини ҳеч нарсадан қўрқмагандай тутиб, уларни койиб-койиб ҳовлидан чиқардилар. Лекин улар кетгач, роса йи²ладилар… мен ҳам. Бироз ўтиб аямнинг олдиларига бориб аста сўрадим: Ая, Мустақиллик ёмонми?

Яна бир кун эрталаб уйимизга “Виллис” машинасида баҳайбат бир одам келди (“Виллис”да катта одамлар юради, дейишгани тўғри экан, деб ўйлагандим). Уйимизга шундай машина ва меҳмон келганиданми, қўлимдаги коптокни ташлаб, янгиликни етказиш учун ичкарига югурдим. Сиз тинчликмикин, ишқилиб, дея сергак тортганингизда эса ҳайрон қолгандим. Баҳайбат одам сизни роса уришди.  Фақат бир нечта гаплари ёдимда қолган: “Ҳеч, шундай давлат ҳам парчаланадими, дунёдаги энг катта давлат-а? Калланг ишлайдими, ўзи? Кўзингга қара бола, ҳар хил гапларни айтаверма, замон ёмон”. Сиз эса “ҳар хил” гапларни айтавердингиз. Ўша вақтлар бу гапларингиз учун баъзи одамлар устингиздан кулган экан. Нега сиз бугун уларнинг устидан кулмайсиз?!..

Телевизорда “Юртимиз мустақил бўлди!” деган гаплар тинимсиз айтилаётган кунларнинг бирида уйимизга яна “Виллис” машинаси келди. Мен сизни яна уришишади, деб қўрққанимдан ёнингизга югуриб бордим. “Виллис” нега келади, ахир, мустақилликни сиз олиб келмагансиз-ку, демоқчи эдим. Аммо машинадан тушган одам хурсанд ҳолда, сиз билан самимий сўрашди. Туман марказида Мустақиллик байрами тантана қилинаётган, ҳокимиятдагилар тадбирда нутқ сўзлаш учун сизга одам юборишган экан.

Кейинчалик одамлардан эшитдим. Тадбирда истиқлол кимларнинг жонбозлиги, ташаббуси ва жасорати эвазига қўлга киритилгани ва минбардан баралла эълон қилингани, бу кунлар учун юз йиллар давомида курашган, жон берган ўзбек ўғлонлари ҳақида қарийб бир соат гапирибсиз. Ичингиздаги бор гапларни тўкиб солибсиз. Ҳа, яна шуни билдимки, уйимиздаги магнитофон ёрдамида кассетага ўзингиз “запис” қилган гапларни ҳам айтибсиз.

Шукур. Ўша гаплар кассетада қолиб кетмаганига шукур. Эсладингизми? Уйда меҳмонлар йўқ вақти ёддан айтиб кассетага туширардингиз: Тарихимизни бузишгани, бизни ҳеч ким қўшиб олмагани, аксинча, босиб олишгани ҳақида. Мустамлакачиларга қарши кураш, Тошкент учун жанг, мулла Алимқулнинг қаҳрамонлиги, Самарқанд учун жанглар, Чўпон отадаги жанг ҳақида айтганларингиз. Нима учун бу гапларни фақат магнитофон эшитишини ўшанда тушунмагандим. Энди билдим, Озодлик учун оққан қонларни фақат кўнгил тубида сақлаб бўлмас экан. Ишқилиб, ўша кассеталарни йўқотмадингизми? Энди кераги йўқ, шукур, ҳамма нарса очиқ-ойдин айтилмоқда, дейсиз. Улғайдим, шекилли, бу тантилигингиз энди менга ёқа бошлаяпти…

Тунов куни мадҳиямиз ҳақида гап чиққанида, “Ўқитувчингни ёмон кўраверма, ўша вақтда буйруқларни бажаришга ҳамма мажбур эди” дедингиз. У киши бизга ўқиш, ёзишни ўргатган. Йўқ. Мен устозимни ёмон кўрмайман. Мен бугунги доруломон кунларда ВАТАНИМИЗ МАДҲИЯСИНИ ЁДДАН БИЛМАЙДИГАНЛАРни ёмон кўраман!!!

 Анвар МУСТAФОҚУЛОВ.