Марра (Ҳикоя)

Сараосиё қишлоғига етиб келганимда кўчада фақат ўзим қолгандим. Демак, мен ҳаммани енгибман, ўзимча ўйлай бошладим. 

Бу ҳаётимдаги биринчи синов, илк кураш эди, десам ҳам бўлади. Яшаш учун кураш эмас, албатта. Шунчаки мусобақа.

Хуллас, жисмоний тарбия ўқитувчимиз юқори синф ўқувчиларидан ўн нафарини танлаб туман марказига олиб келди. Тумонат одам йиғилган, тумандаги барча мактаблардан сараланган болалар йиғилишди. Бирор соат атрофни томоша қилдик. Ҳамма йиғилиб бўлди шекилли, боя хизмат машинасидан тушганидан буён барчанинг эътиборини тортиб турган ёши улуғроқ одам бироз маъруза қилди. Бугунги мусобақа марафон югуриши дейилиши, унинг нима учун шундай деб номланиши тарихи ҳақида сўзлади, кейин барчага омад тилади.

Барча тайёр. Бошқа соҳада қандай билмадиму лекин югуришда инсон астойдил хоҳласа бу дунёда уни ҳеч ким енголмайди. Бу менинг фикрим албатта. Югуриш бор жойда ўзимни тута олмайман. Старт берилгач, бутун кўчани тўлдириб, 400-500 га яқин ўқувчи тиқилиб, туртилиб югура кетди. Ҳеч кимнинг орқада қолгиси йўқ. Мен эса худди тоза ҳавога сайрга чиққандек, бемалол, аста-секин югуриб бораяпман. Йўқ-йўқ, ҳечам жиннимасман, фақат ўқитувчимиз қайта-қайта тайинлаб, қулоғимга қуйган. Бирданига тез югуриб кетмаслигим, секинроқ бўлса-да, бир маромдаги тезликни сақлаб туришим лозим. Унинг айтишича бу мусобақада маррагача етиб бориш муҳим экан, нечанчи бўлиш эса аҳамиятсиз. Алдади-ёв, деб қўяман ичимда, мусобақа бўлар экану нечанчи ўринда боришнинг фарқи бўлмаса.

Қолганлар аллақачон кўринмай кетди. Қаерга етиб боришди билмайману яқин соатлар ичида маррага етиб бормасликлари аниқ. Туман марказидан — Боғизоғондаги мактабнинг стадионигача бўлган олти километрлик масофага етиб боришнинг ўзи бўлмайди. Мактабда тўрт юз метрлик югуришда гарчи биринчи бўлиб етиб борсам-да, тилим «саккиз қарич» бўлиб қолишини ҳисобга олсак буёғи осон эмас.  

Дарвоқе, биринчилик ҳақида. Камина мактабда ҳали бирор марта югуришда иккинчи ўринда қолгани йўқ. Буни ҳамма билади. Ўзимни спортчи ёки тиришқоқ, иродали демоқчимасман. Бироз дангасалигим ҳам рост. Аммо мусобақалар бутунлай бошқа масала. Орқада қолсам, ўзимни камситилган, ҳақоратланган ва яна алламбалолардай ҳис қилавераман.

Ана шундай одамга ўқитувчимиз «тап» этиб айтиб ўтирган гапини қаранг, аста-секииин. Чарчаб қолмасин, ўқувчигинам, дегандир-да. Аммо-лекин ростдан ҳам секин югурган одам чарчамас экан. Ярим соатлардан сўнг туман маркази ортда қола бошлади. Энг қизиғи, энди кўчанинг икки четида кўпчилик болалар нафаси тиқилиб, тўхтаб туришибди. Бир талай дам олаётганларни ортда қолдирарканман, ўзимдан-ўзим ғурурлана бошладим. Ҳали умуман чарчаганим йўқ-да. Боя шошмасдан тўғри қилган эканман — ўзи ҳар доим каллам ишлаган менинг.

Бир томондан шунча масофани босиб ўтиш мумкинмикан, деган савол қийнайди. Илгари дадам айтиб берган бир воқеадан ҳайратга тушардим. Боғизоғонлик Убайдулла бобо деган одам ҳар ҳафта савоби катта, деб туман марказидаги катта масжидгача пиёда бораркан. Тавба, савоб ҳам эви билан-да. Асосийси, демак, мумкин. Шундай қари одам бир нарса бўлиб қолгани йўқ. Мана тўқсонга кираяпти, ҳалиям бақувват. Қўрқмасдан, югуришда давом этиш керак.

Қуёш кўтарилган сайин иссиқ забтига олаяпти. Бошимдан қуйилаётган тер кўзимни ачитди. Кўп ўтмай тердан шалаббоси чиққан кийимларим баданимга ёпишиб қолди. Яна ярим соат ўтиб оғиз-бурнимдан кираётган иссиқ ҳаво томоғимни қуритиб ташлади. Чанқадим.

Бу вақтга келиб анча сийраклашиб қолдик. Кўплар чарчаб қолган, яна кўпчилик аллақачон марра чизиғидан умидини узган. Шуни ҳам мамнуният билан айтишим мумкинки, яна  кўпчилик мендан анча орқада.

Чанқаб кетганлар учун яхши хабар — Қўтирбулоқ қишлоғи яқинлашмоқда. Номидан маълум бўлганидек, бу ерда шифобахш булоқ бор, шундоққина кўчанинг ёнбошида. Биласизми, қанчалик оғир бўлмасин мен бу булоқдан сув ичмоқчи эмасман. Бошқа булоқдан ҳам. Қисқаси, ҳаракатдаги спортчи учун сув ичиш ўйиндан чиқишдай гап. Буни жисмоний тарбия ўқитувчимиз айтгани йўқ, ўзим биламан, дейишни жуда хоҳлардиму...

Мусобақа низомига кўра, Қўтирбулоқдаги сув олдида тўхташ мумкинми-йўқми билмайману мен тўхтаб томоғимни чайқадим. Бошимдан ҳовучлаб сув қўйдим-да яна югуришда давом этдим. Бошқа баъзиларнинг тўйиб сув ичиб олгани алам қилаётганди, бу алам ҳам узоққа чўзилмади. Бироз ўтиб биқинини ушлаб тўхтаб қолган, секинлашиб қолган йигитчалар ҳар ҳолда ўша «сув ичгич»лардан бўлса керак.

Ҳали ҳам чарчаганим йўқ, дейиш учун ғирт ёлғончи бўлишим керак. Мен эса бироз ёлғончиман, холос. Хуллас, тилим «икки қарич» чиқиб осилиб қолди. Назаримда кўнглим айнияпти. Аммо давом этишим, маррага етиб боришим керак.

Сараосиё қишлоғига етиб келганимда кўчада фақат ўзим қолгандим. Демак, мен ҳаммани енгибман, ўзимча ўйлай бошладим. Маррага етиб боришга не ҳожат, шу ерда тўхтатишса бўлмасмикан? Мана, ғолиб аниқ-ку, дейман ўзимга-ўзим. Аммо адашган эканман. Бироз югуриб олдинда бораётган йигирмага яқин кишини узоқдан бўлса-да кўриб, кўзим чиқиб кетаёзди. Ҳаммаси бир хил рангдаги формада. Тушунарли — бу спорт мактабининг болалари. Уларни енгиш осонмас, аммо мумкин.

Мана шу жойда хато қилдим. Тезликни бир маромда ушлаб туриш кераклиги ёдимдан кўтарилмаган бўлса-да, уларга етиб олишим шарт эди. Ҳаракат қилиб буни уддаламоқчи эдим. Кўп ўтмай уддаладим ҳам. Лекин нафас олишим қийинлашиб қолди. Ютоқиб нафас олаяпману ҳаво етишмайди. Улар тартиб билан югуришар, ҳолдан тойишганми-йўқми билиб бўлмайди. Бир маромда кетишаяпти. Рақибларимни ортда қолдиришга-ку кучим етмас, аммо улардан қолиб кетиш шармандаликдан бошқа нарса эмас. Юрагим қаттиқ урар, ҳансираганимдан томоғимда ачишиш сезиляпти. Шишиб кетган бўлса ҳам керак, чунки оғзимда сув тўпланганда ютинишга қийналаётгандим. Зўриқишданми, билмайман, биқинимда қаттиқ санчиқ пайдо бўлди. Буниси энди ортиқча. Санчиқ ҳар қадам ташлаганда азоб бераверар лекин маррага яқин қолганда тўхташнинг ҳам иложи йўқ. Бахтимга улар сал секинлашди. Ё кўникиб менга шундай туюлдими, ҳар ҳолда энди улардан қолиб кетишдан қўрқаётганим йўқ.

Ёнимдагиларга қараб ўзимдан уялиб кетдим. Ҳеч қаерга аланглаш йўқ, бир хил нафас олиш, бир хил югуриш. Менинг эса ҳали-ҳам бир қўлим биқинимда. Худди ушласам оғриқ пасаядигандай. Ўйлаб қарасам, айни дамда унчалик оғриётгани ҳам йўқ экан. Кўникаяпман, шекилли. Рақибларимнинг менга ўхшаб «тили чиқиб» қолгани йўқ. Бир вақтлар эшитгандим. Узоқ масофали югуришда бурун билан нафас олиб, ҳавони оғиз орқали чиқариш керак деб. Ёнимдагиларнинг ҳаммаси худди шундай қилаётган эди. Мен ҳам уриниб кўрдим. Аммо шусиз ҳам ҳаво етишмаётган одамга бу қийин экан. Бунга аввало, кўникиш керак. Кейинчалик ўқитувчимиздан сўраганимда "Наҳотки шуни билмадинг ахир ўтган йилиайтгандим-ку" дея афсусланганди.  

Сўнгги кучимни йиғиб югуриб борарканман, очиғи бояги спортчи йигитларга қойил қолдим. Уларни ҳалиги жангчи — Марафонга ўхшатиб юбордим. Мусобақа бошланишидан олдин маъруза қилган одам қуйидаги воқеани айтганди:

Бир неча минг йиллар олдин Форслар Юнонистонга ҳужум қилиб бир-биридан гўзал шаҳарларни бирин-кетин босиб олиб, кулини кўкка совура бошлайди. Навбат Спарта шаҳрига келади. Душман кучли, сон жиҳатидан бир неча баравар устун. Аммо спарталиклар жуда қаттиқ жангга киришишади. Бу жангчиларнинг чекинишга ҳам ҳалок бўлишга ҳам ҳақлари йўқ. Чунки ортда уларнинг аёллари ва фарзандлари турарди. Уларнинг душман қўлига тушишини албатта ҳеч ким хоҳламасди. Жанг қизигандан-қизиб ниҳоят, спарталикларнинг ғалабаси билан тугайди. Уларнинг оилалари ҳали бундан бехабар бўлгани учун қўрқув ва ҳаяжон билан жанг ва ўзларининг тақдири нима билан тугашини кутишарди. Ғалабадан сўнг Марафон исмли жангчи хушхабарни етказиш учун 40 километр масофага тўхтамай югуриб Спартага етиб келади ва «Биз ғалаба қозондик!» дея бир марта ҳайқириб, кейин жон беради.

Югуриб борарканман, ўзимча ўйлаб қолдим. Агар менинг ҳам ортимда Ватан турганида бор-йўғи тўртта спортчининг ичида биқинимни ушлаб қолармидим, ҳозиргидай. Менимча йўқ. Буюк мақсад, буюк ишлар ҳар қандай ишда кишига мадад берса керак. Кўнгил тоза бўлса, албатта. Баъзан чўпон ва ёки бошқа бирор оддий инсоннинг вақти келганида фавқулодда қаҳрамонликларга қўл урганини эшитган ёки ўқиганмиз. Ҳайрон қоласан одам. Ана шундай куч ва матонатга эга экан нега ўша воқеа содир бўлмасдан олдин ана шу кучи, иродаси эвазига катта-катта ишларни амалга оширмаган бу одам. Демак, яна ўша гап. Фақат буюк мақсадлар билан бирор нарсага эришиш мумкин. 

Маррага жуда яқин қолдик. Чарчоқ эса деярли йўқолган. Тезроқ, янада тезроқ югуриш керак...

Анвар МУСТАФОҚУЛОВ.